وقت نیوز - همزمانی ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری با مصوبات هیات محترم دولت در مورد احیای دریاچه ارومیه وبررسی نقش این دو موضوع حیاتی در آینده کشورمان، ضرورت تبیین ارتباط آنها را بیش از پیش مشخص ساخته و به ویژه اینکه احیای دریاچه ارومیه می تواند زمینه ساز احیای سایر حوضه های آبریز کشور راکه کمابیش در بحران مشابهی به سر می برند، فراهم آورد .
مقدمه : همزمانی ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری با مصوبات هیات محترم دولت در مورد احیای دریاچه ارومیه وبررسی نقش این دو موضوع حیاتی در آینده کشورمان، ضرورت تبیین ارتباط آنها را بیش از پیش مشخص ساخته و بویژه اینکه احیای دریاچه ارومیه می تواند زمینه ساز احیای سایر حوضه های آبریز کشور را– که کمابیش در بحران مشابهی به سر می برند – فراهم آورد . از آنجایی که مقرر گردیده" اقتصاد مقاومتی زمینه و فرصت مناسب را برای نقش آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند "همچنین براساس اعلام ریاست محترم جمهوری"بحران آب واقعیتی است که زندگی انسان معاصر را به ویژه در خاورمیانه و از جمله ایران تحت تاثیر قرار داده است"(1) و نیز بر اساس اعلام وزیر محترم نیرو "بحران آب در کشور بسیار جدی است و با توجه به رشد طبیعی مصرف سالانه از یک سو و کنترل نشدن مصارف بی رویه از سوی دیگر ، به این بحران دامن زده می شود"(2) و با تاکید به اینکه احیای دریاچه ارومیه بدون مشارکت عملی ذینفعان امکان پذیر نمی باشد، لذا در این مقاله نقش و ضرورت احیای دریاچه در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار می گیردبحران دریاچه ارومیه و پی آمد های ناشی از خشک شدن آن از جمله مشاهدات عینی توفان های نمکی و ارایه گزارش های کارشناسی در مورد افزایش آلاینده ها در مناطق حاشیه دریاچه خشک شده و براساس قول ریاست محترم جمهوری مبنی بر اولین مصوبه دولت در این مورد و تحقق آن در جلسه مورخه 27/5/92 و نیز ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در 29/11/92 منجر به اقداماتی شده که پس از گذشت حدود سه سال از تاریخ تصویب و ابلاغ آنها ، ضرورت بازبینی تصمیمات اتخاذ شده و ارائه راه حل های کارشناسی برای احیای دریاچه در چهارچوب سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی را تبیین می کند. بررسی بند های 24 گانه این سیاست های کلی نشان می دهد که بند های 1و 2و3 و 5 و 6 و 7 و 10 و20 منطبق با اهداف احیای دریاچه بوده و می توان با اقدامات اساسی در راستای رفع این بحران ، آن را به یک فرصت در جهت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی تبدیل کرد . این بندها به شرح زیر می باشد:- تأمین شرایط و فعالسازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایههای انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیتهای اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاریهای جمعی و تأکید بر ارتقاء درآمد و نقش طبقات کمدرآمد و متوسط.- پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیادهسازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانشبنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانشبنیان در منطقه.- محور قراردادن رشد بهرهوری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویتِ رقابتپذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت بین مناطق و استانها و بکارگیری ظرفیت و قابلیتهای متنوع در جغرافیای مزیتهای مناطق کشور.- سهمبری عادلانه عوامل در زنجیرهتولید تا مصرف متناسب با نقش آنها در ایجاد ارزش، بویژه با افزایش سهم سرمایه انسانی از طریق ارتقاء آموزش، مهارت، خلاقیت، کارآفرینی و تجربه.- افزایش تولید داخلی نهادهها و کالاهای اساسی (بویژه در اقلام وارداتی)، و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و ایجاد تنوع در مبادی تأمین کالاهای وارداتی با هدف کاهش وابستگی به کشورهای محدود و خاص.- تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید (مواد اولیه و کالا).- حمایت همهجانبههدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق:*تسهیل مقررات و گسترش مشوقهای لازم.* گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساختهای مورد نیاز.*تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات.* برنامهریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکلدهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوندهای اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه.* استفاده از ساز و کار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات در صورت نیاز.* ایجاد ثبات رویه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف.- تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهرهوری، کارآفرینی، سرمایه گذاری و اشتغال مولد و اعطای نشان اقتصاد مقاومتی به اشخاص دارای خدمات برجسته در این زمینه(3).در جهت تحقق بندهای هشت گانه اقتصاد مقاومتی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه سه پیشنهاد مشخص به شرح زیر ارائه می گردد:1- اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در عرصه های منابع طبیعی حوضه2- اصلاح الگوی کشت 3- حسابرسی آب در حوضهکه در زیر کلیات سه پیشنهاد ارائه می شود:*عملیات آبخیزداری و آبخوانداری حوضهیکی از راهبردهای اصلی و اساسی که می تواند موجبات پایداری و حفاظت منابع طبیعی، یعنی خواستگاه اساسی آب در حوضه باشد آبخیزداری است که مدیریت هوشمندانه و علمی آن می تواند در تولید، استحصال و نگهداشت عنصر آب موثر واقع گردد. آبخیزداری علاوه بر حفاظت از آب و چرخه تولید آن موجبات پایداری و توسعه محلی و اقتصادی حوضه های آبریز را نیز مستحکم می نماید. مشارکت ذینفعان و مردم محلی در مدیریت حوضه، فوق العاده مهم خواهد بود تا برنامه ریزی شده در حفاظت مصرف و ذخیره نزولات جوی و استحکام منابع طبیعی محافظت نمایند. بعد از مشارکت روش بکار گرفته شده که سازگار با فرهنگ حوضه باشد کارآمد خواهد بود. اگرچه سابقه تجربی آبخیزداری در کشور زیاد و طولانی است ولی سابقه علمی آن جدید و مربوط می شود به بعد از دهه 50 که در اجرا فعالیت های خوبی هم تا بحال انجام گرفته ولی سابقه تحقیقاتی کمی از این رشته از علوم و تکنولوژی برای جامعه منابع طبیعی کشور در دسترس می باشد و زیاد مورد حمایت و سرمایه گزاری قرار نگرفته است. به منظور مدیریت بهینه آب بارندگی و هدایت صحیح آنها برای ذخیره در زیر زمین و همچنین جریان های سطحی، لازم است اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری در حوضه اجرا شود.با توجه به امکان استحصال 500 مترمکعب آب در هر هکتار با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری و در قالب 3 پروژه:1-مدیریت مراتع با اجرای تعادل دام و مرتع و جایگزینی دام بزرگ با دام کوچک 2- اجرای عملیات بیولوژیکی و احیای مراتع3- اجرای عملیات مکانیکی با استفاده از امکانات موجود و توسط خود مرتعدارانو میزان عرصه منابع طبیعی به مقدار 3 میلیون هکتار، سالانه امکان استحصال 5/1 میلیارد مترمکعب آب در حوضه آبریز دریاچه وجود دارد که قسمتی از آن به دریاچه وارد می شود ضمن اینکه با احیای مراتع از فرسایش خاک – که متاسفانه رقم بالایی بوده و خطرات زیادی برای آینده دارد – جلوگیری می شود.*الگوی کشت پیشنهادی برای حوضه آبریز دریاچه ارومیهبخش کشاورزی با مصرف حدود 90 درصد آب استحصال شده، بیشترین مصرف کننده آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده و می تواند در نجات دریاچه، نقش تاثیرگذار داشته باشد. انتقال آب از سایر حوضه ها در کوتاه مدت و میان مدت تقریبا غیر ممکن بوده و امیدوار بودن به آنها، غیر از هدر رفتن فرصتها، نتیجه ای نداشته است. در صورتی که طرح های انتقال آب خارج از حوضه نتیجه داشته باشد، می تواند در تامین سایر نیازهای توسعه صنعتی و شهری و افزایش جمعیت نقش آفرین گردد. لذا تنها راه نجات دریاچه در کنار استفاده بهینه و تصفیه فاضلاب ها در بخش های شرب و بهداشت و صنعت، استفاده بهینه در بخش کشاورزی می باشد که الگوی پیشنهادی در این راستا ارائه گردیده است(4).پدیده خشک شدن دریاچه ارومیه، نتیجه توسعه نا متوازن و غلبه منافع فردی بر منافع عمومی می باشد و نجات آن به همبستگی ملی با نادیده گرفتن منافع فردی و توجه عمیق به سرمایه های اجتماعی با اندیشه نوین برای فردا نیاز دارد. تفکر «از قطره تا دریا» الگوی کشت پیشنهادی برای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در قالب برنامه ریزی برای شرایط بحرانی و خشکسالی و همگام با استفاده بهینه از منابع آب در بخش های صنعت، شرب و بهداشت و کشاورزی بوده و ضمن ثابت ماندن سطح کشت و تولید، مقدار آب مورد نیاز با چهل درصد کاهش مصرف آب (با حداکثر استفاده از منابع آب در مراحل انتقال و آبیاری داخل مزارع و باغ ها و کاربرد روشهای حفظ رطوبت حداکثری خاک) ارزش تولیدات کشاورزی تا چهار برابر افزایش یافته و با تامین حقابه دریاچه ارومیه در حد 1/3 میلیارد مترمکعب سالانه، نجات دریاچه را در طول ده سال آینده شاهد خواهیم بود(5).*حسابرسی آب در حوضه آبریز ارومیهدر امور مالی، بحث حسابرسی یک موضوع اساسی است و کلیه شرکت ها، سازمان ها و دستگاههای دولتی و خصوصی که گردش مالی دارند، به موضوع حسابرسی به طور جدی توجه داشته و تهیه و ارائه گزارش حسابرسی، نقش عمده ای را در قیمت بازار سهام و نیز تغییرات مدیران در پی دارد. با اینکه به حساب مالی در موسسات و شرکت ها بطور جدی رسیدگی می شود، ولی در مورد موضوع حسابرسی آب که نعمت بی جانشین و مایه حیات بوده و روز به روز با تغییر شرایط آب و هوایی مقدار بارش ها کمتر می شود، توجه چندانی نمی شود. جا دارد به موضوع حسابرسی آب در طول سال آبی (اول مهر تا پایان شهریورماه) بطور جدی پرداخته شده و حساب قطره های آب به عنوان کوچکترین واحد در حسابرسی آب حوضه ها و زیر حوضه ها (از نظر منابع و مصارف) بطور جدی مورد بررسی قرار گیرد تا بطور دقیق میلیاردها متر مکعب آب بارندگی سالیانه بصورت بهینه در جهت رفع نیازها مورد بهره برداری بهینه قرار گیرد. لازم به یادآوری است که در بحث حسابرسی آب، علاوه بر تاکید بر منابع و مصارف، به موضوع ارزش اقتصادی آب نیز بایستی پرداخته شود. بعنوان مثال، ارزش تولیدات به ازای مصرف یک مترمکعب آب در کشورما 2/0 دلار، در کشور قرقیزستان 1/0 دلار و در کشور ازبکستان 4/2 دلار است. این مقایسه نشان می دهد که می توان ارزش تولیدات به ازای مصرف آب را با استفاده از تجارب کشورهای موفق بالا برد تا علاوه بر جلوگیری از هدر رفت مصارف آب، از تولید مواد کم ارزش نیز جلوگیری کرد. تجارب کشورهای موفق در زمینه استفاده بهینه از منابع آب برای اختصاص به تولیدات با ارزش در زمینه های کشاورزی و صنعتی، راهکاری است که رشد اقتصادی بالا و حفظ محیط زیست پایدار را در پی خواهد داشت. از جمله مسائلی که در حسابرسی آب، بویژه در مصارف بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد، موضوع سود به ازای مصرف آب (B.P.D) است. مصرف حدود نود درصد آب در بخش کشاورزی کشور، توجه به این موضوع را بیشتر می کند. لازم به یادآوری است که این شاخص در برخی از محصولات کشور تا 15 برابر متفاوت است. در این راستا پیشنهاد می گردد شاخص انتخاب کشاورزان نمونه از عملکرد در هکتار به این شاخص تغییر یابد تا کشاورزی که با حداقل مصرف آب، حداکثر محصول (البته با رعایت شاخص های مصرف بهینه کود و سم) را تولید کرده است، مورد تشویق قرار گرفته و به عنوان الگوئی برای سایر کشاورزان، مورد توجه قرار گیرد.این موضوع می تواند به عنوان پایلوت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مورد تاکید جدی قرار گرفته و در تبیین منابع و مصارف به استفاده بهینه و افزایش کارایی و بهره وری در منابع آبی منجر گردد.امید است با عنایت به موارد فوق ، هم در جهت اهداف اقتصاد مقاومتی بوده و هم در جهت احیای دریاچه ارومیه گام اساسی برداشته شود و با تعمیم آن در سایر حوضه های آبریز ، کشورمان ما را سرسبز و اقتصادمان را با تکیه به توان های فکری و اجرایی فرزندان این آب و خاک شکوفا ودر مقابل موج ها استوار به نسل های های بعدی تحویل دهیم . عنایات الهی و همت وغیرت ضامن تحقق این اهداف خواهد بود . انشا الله .....منابع و ماخذ:1- پایگاه اطلاع رسانی دولت پیام به مناسبت بزرگداشت روز ملی آب 12/12/94 2- پایگاه اطلاع رسانی دولت 17/07/953- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای 4- آمارهای سازمان های جهاد کشاورزی استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان5- یافته های کارشناسی و تبادل نظر با کارشناسان، بهره برداران و اعضای انجمن نجات دریاچه ارومیه586