در سایه فرهنگ متعالی آن ختم رسل، روح مباحثه علمی و گفت و گوی فرهنگی در جامعه چنان سریان و جریان یافت که غزالی در بغداد کتابی در ردّ فلسفه می نوشت و در همان زمان ابن رشد در اندلس آن را پاسخ می گفت. اما رسالت آن حضرت برای قوم ایرانی به معنی دگرگونی یک باره سرنوشت تاریخی بود. تا آنجاکه «سلمان» آن خداجوی پارسی که خود تجسمی از روح قوم ایرانی بشمار می آمد در طلب حضرتش تا اقصا نقاط عالم آن روز سر کشید و با دیدار رسول خاتم هم «او» را یافت و هم «خود» را؛ و اینگونه سرنوشت ایران و اسلام با یکدیگر درآمیخت.
بیست و هشتم صفر سالروز عروج ملکوتی مردی است که به انسانیت معنا داد و به زندگی روح. در جامعۀ بدوی عربستان سر برآورد و نور وجودش پهنۀ آفاق را درنوردید و به اندک زمانی گستره ای وسیع از پهنۀ گیتی را به روشنی آذین بست.
نهضتش در عرصه ای از نامرادی ها و نامردی ها شکل گرفت؛ زر و زور و تزویر، دست در دست یکدیگر، زنجیرهای اسارت را برپای انسان محکم می کردند. همۀ ارزش های بزرگ بشری در جامعۀ آن روزگار در خون و شمشیر و اسب خلاصه می شد. صدای رسایش در جامعۀ بشر آن روزگار پیچید که آدمی را به اتفاق و اتحاد می خواند و خویشتن او را باز می شناساند. آنان که قرن ها از سفرۀ نادانی مردم لقمه برگفته بودند، این صدای بزرگ را توفانی دانستند که بزودی بساط کامرانیشان را برهم می زد. آب در خوابگه مورچگان ریخته شده بود و از هر سویی دشمنی سر بر می کرد. پیوند های خونی و قبیله ای که بشر تنهای آن روزگار را در حلقۀ حمایت خود می گرفت، گسسته شد، چرا که این چوپان شورشی کوه ابوقبیس، سر آن داشت تا فلک را سقف بشکافد و طرحی نو در اندازد و عالمی و آدمی دیگر بنا کند.
نهضت حضرت ختمی مرتبت (ص)، رستاخیز معنا و حیات دوباره تاریخ و تمدن بود، تمدنی که پیامبر اکرم (ص) با مجاهدت و پارسایی بنیان نهاد، در اندک مدت بخش عمده ای از جهان آن روزگار را فرا گرفت و امروز نیز این تمدن عظیم، عمده ترین رکن فرهنگ بشری است. او در هر کجا که قدم نهاد مکارم اخلاق را به ارمغان آورد و روح توحید، ایمان، مجاهده، تحرک، پویایی، عشق و محبت و احترام به انسان را قوام و دوام بخشید. در سایه فرهنگ متعالی آن ختم رسل، روح مباحثه علمی و گفت و گوی فرهنگی در جامعه چنان سریان و جریان یافت که غزالی در بغداد کتابی در ردّ فلسفه می نوشت و در همان زمان ابن رشد در اندلس آن را پاسخ می گفت. اما رسالت آن حضرت برای قوم ایرانی به معنی دگرگونی یکباره سرنوشت تاریخی بود. تا آنجاکه «سلمان» آن خداجوی پارسی که خود تجسمی از روح قوم ایرانی بشمار می آمد در طلب حضرتش تا اقصا نقاط عالم آن روز سر کشید و با دیدار رسول خاتم هم «او» را یافت و هم «خود» را؛ و اینگونه سرنوشت ایران و اسلام با یکدیگر درآمیخت.
آری تقدیر خداوندی چنین بود که این ظلمت غلیظ و بی رحم شکسته شود و خورشیدی درخشان بر عرصه حیات انسانی برآید تا آدمی را متخلق به اخلاق خداوندی نماید و توده های فراموش شده در زیر انبوه آوار امتیازات خون و ایل و تبار را هویتی انسانی بخشیده و بذر زندگی را در متن کره خاک بارور گرداند.
صعوبت رسالتی را که بر دوش گرفته بود تنها خود می دانست و خدایش؛ یک تنه در مقابل نظام جائر و جابر زمانه ایستادن، کاری بزرگ بود که تنها و تنها حضرتش از عهدۀ آن بر می آمد که مؤید به تأیید خداوندی بود.
تمام زندگیش هدایت و آمرزش بود و در ساعات فرجامین حیاتش نیز این رسالت را پیش چشم داشت. آن گاه که با تن رنجور و تبدار در مسجد حاضر شد و از مردم خواست که نهضت را صیانت کنند و نیز درسی داد که آویزۀ گوش موحدان است، موحدانی که به تأسی آن بزرگمرد بر آنند که عالمی دیگر و آدمی دیگر بیافرینند.
ای کرده خاک پای تو با عرش همسری// ختم است بر کمال تو ختم پيامبری
در معرض ظهور نکرد از علو قدر// با آفتاب، سایۀ شخصت برابری
باد صبا ببست میان نصرت تو را // دیدی چراغ را که دهد باد یاوری
دریای وحی را شده غواص جبرئیل// جوهر کلام حق و زبان تو جوهری
تو کرده از تواضع درویشی اختیار // وز همت تو یافته دریا توانگری
بر راه تو نهاده فلک صد هزار چشم // تا جز فراز دیدۀ او گام نسپری
تو بر گذشته فارغ و آزاد از همه // جایی که جبرئیل ندانست رهبری
بی واسطه رسیده به صندوق سرّ تو // چندان جواهر کرم بنده پروری

586

از علی اصغر شعر دوست