اسلاف او از تجار بازار تبریز بودند که در دوره قاجار با راه اندازی چند کسب و کار ، بخشی از تجارت کالا در ایران را به دست گرفتند.

اجداد این واقف بزرگ در جنگ های ایران و روس در رکاب اصلاحگر فهیم آذربایجان، یعنی عباس میرزا ،هم جنگجو و هم تامین مالی بخشی از هزینه های جنگی لشکر او بودند.مهدی اقا تبریزی، جد بزرگ حسین ملک بعد از جنگ به صلاح دید عباس میرزا در بازار تبریز که مهمترین مرکز تجارت ایران بود به داد و ستد و واردات وصادرات می‌پرداخت و در رونق اقتصادی کشور سهامدار می‌شد و در بازار تبریز بعنوان <ملک التجارممالک محروسه ایران> از سوی شاه وقت قاجار منصوب و اشتهار یافت.
وقتی امیر کبیر که تجربه والی گری و توسعه بازار تبریز را در کارنامه خود داشت با استفاده از تجار تبریزی از جمله اقا مهدی ملک التجار دست به احداث چند سرای تجاری در تهران زدند و امروز سرای ملک التجار تبریزی قسمت عمده و مهم بازار تهران را دارد .

سرای اتابکیه و بازار امیر و سه راسته بازار تهران مدیون ذکاوت و تلاش این تبریزی تاجر پیشه صدیق ایران است که در تبدیل بازار تهران به کانون ترقی تجارت ایران نقش عمده ایفا کرده و سرای امیر کبیر در دو طبقه با ۳۳۶ حجره امروز بخشی از قلب بازار تهران را تشکيل  می‌دهد.

بازار تاریخی تبریز بعنوان بزرگترین سازه‌ی آجری تجاری جهان ، ثبت شده در یونسکو از پایتختی تبریز کهن هزار سال پیش دوره سلجوقیان و پیش از ان خبر می دهد و بازار تهران مدیون همین تلاش های فرزندان تاجر پیشه تبریز در ۱۵۰ سال اخیر ساخته و رونق یافته است.
مسجد ملک بازار تهران نیز یادگار حاج اقا مهدی بوده و حاج حسین ملک نیز نوه این تاجر در بین الحرمین بازار تهران کسب و کار گسترده ای تا اواخر دهه ۳۰ داشت.حاج حسین ملک متولد ۱۲۵۴ ه.ش اشنا به زبان های ترکی،فارسي، عربی و فرانسه بود وی علاوه بر اینکه وارث اموال جدپدری و پدر بازرگان خود شده بود از راه تجارت و از سود اجاره صدهها حجره ارثی، دست به کارهای بزرگی زد‌.او بخشی از این در امدها را به خرید اراضی رو به توسعه تهران و مشهد اختصاص می داد و خرید دهها میلیون متر مربع زمین و سود سرشار آن‌ها به دلیل توسعه این دو کلانشهر،حاج حسین را تشویق به انفاق،هبه،زکات و امورنیکوکاری سوق می داد.

وی اشنایی لازم با کلام الله مجید داشت و از این کتاب هدایت و انسان ساز یاد گرفته بود که باید دستورات و فرایض بزرگ پروردگار عالمیان را در دستگیری از ضعفا و حل مشکلات جامعه  اسلامی، اویزه چشم و گوش خود کند.او ابتدا تمام خانه پدری خود را در بازار بین الحرمین تهران و محل فعلی کتابخانه ملی ملک را وقف کرد و هزاران کتب خطی،قران های منحصر به فرد،تابلو های نقاشی و هزاران قطعه اشیا تاریخی وهنری به کتابخانه موسوم به ملک که یادگار اجداد خود بود اهدا کرد.
موزه فعلی فرش ایران نیز یادگار آن واقف تاجرپیشه بود.
رضاشاه احترام خاصی به این تاجر داشت و وارد مذاکره با حاج حسین ملک تبریزی شد و حاج حسين  دهها هزار متر ازاملاک خود را برای تأسیس کاخ سعد اباد اختصاص دادولی اعطا صد هزار متر زمین برای احداث دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ ه.ش نیز از یادگارهای خاندان خیر ملک تبریزی است.
تاسیس موزه ملک،که امروز گنجنیه هنر ایران محسوب می‌شود نیز از باقیات صالحات این خاندان شریف است.احداث چند باب بیمارستان در چناران و تربت حیدریه ،ساخت دهها مدرسه بین تهران- مشهد،احداث ده‌ها باب مسجد و حمام، واگذاری‌ اراضی میلیونها متری برای احداث مسکن معلمان و فرهنگیان و کارکنان دولت، تأسیس و احداث ده‌ها مرکز نگهداری اطفال و یتیم خانه، واگذاری باغ وکیل اباد مشهد بعنوان پارک عمومی، واگذاری باغ صبای  تهران به هنرمندان،همه و همه یادگار این خاندان فرهیخته و محترم به ملت ایران است.
سرانجام در سن ۹۶ سالگی ،حاج حسین ملک چند ماه قبل از فوت همه اموال و دارایی‌های وسیع منقول و غیر منقول باقیمانده خود را به آستان رضوی امام رضا مشهد اهدا کرد و وسعت این املاک منقول و غیر منقول و چهارمیلیارد ریال پول نقد به حدی بوده که سازمان موقوفات ملک در مشهد تأسيس شده تا وظیفه اداره و مدیریت موقوفات ان مردنیکو نام را بعنوان بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران انجام‌  دهد.
وی ۹۶ سال شمسی و ۱۰۰ سال قمری عمر پر برکتی داشت.
روزنامه اطلاعات از وی بعنوان درخشان‌ترین چهره اجتماعي و نیکوکاری ایران نام برد و مراسم های مختلفي در شهرهای کشور در بزرگداشت آن مرد بزرگ نیکوکار سفرکرده برپاشد.
یاد و خاطره آن مرد نیکوکار  و خاندان شریفش را گرامی می‌داریم و از بزرگ پروردگار عالمیان، غفران حق و رو سفیدی در روز جزا را طالبیم.

شادروان حاج حسین ملک در تاریخ ایران به همراه خواجه رشید الدین فضل‌الله که آن فرهیخته مقام نیز علاوه بر ربع رشیدی تبریز، وسیعترین و بزرگترین موقوفات را در سراسر ایران وجهان اسلام داراست و منشأ خدمات علمی و آبادانی بسیاری در ایران و تبریز هستند در تارک تاریخ ایران می‌درخشند و افتخار برای شهر اولین ها، مهد کار و تلاش و ثروت و بازار و تاجر پیشگی با مردمان نجیب آن ، کهن شهری که قرن ها در مرکز جاده ابریشم قلب تجارت از خان بالیغ«پکن» تا اسلامبول محسوب می‌شد.

586

از :محمد فرج پور باسمنجی