صحبت‌های آقای باقری کنی کمی پس از ملاقات‌های وزیران امور خارجه ایران و عربستان با یکدیگر و همچنین دیدار جداگانه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران با وزیر امور خارجه سعودی در تهران و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، با وزیر امور خارجه ایران در جده بیان شده است.
نشست همسایگان خلیج فارس در حالی تدارک دیده می شود که آمریکا در هفته های اخیر بر حضور نظامی اش در منطقه با این ادعای پنتاگون افزوده است که : « اثر بازدارندگی بر فعالیت‌های مخرب ایران دارد.» 
 طرح ادعای بالا در حالی صورت می گیرد که ایران و آمریکا برای نخستین بار در دوره بایدن - رئیسی به توافقی شکننده دست یافته‌اند که دستاورد آن تا به این‌جا آزاد سازی بخشی از پول‌های بلوکه شده ایران و موافقت با آزادی زندانیان دو طرف انجامیده است.

این توافق فرصت مناسبی برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا ارزیابی شده که اگر مانعی بر سر راه آن قرار نگیرد، می‌تواند به توافق‌های بهتر هم منجر شود.
کشورهای حاشیه خلیج فارس بدون استثناء همکاری‌های نظامی و امنیتی بسیار نزدیکی با آمریکا دارند و اخیرا هم آمریکا علاوه بر پایگاه‌های نظامی اش، شناورهای جنگی  بیشتری را در منطقه مستقر کرد تا که « امنیت کشتیرانی و جریان انتقال نفت» به ادعای واشنگتن  « بدون دست درازی ایران» تضمین شود.

سياست خاورميانه ای آمريكا از دوران نيكسون ( 1974-1968 ) همواره سه اصل كلى داشته است:
١) حفظ و برتری منطقه ای اسرائیل از حيث سياسى – اقتصادى – تكنولوژيك و...
٢) دريافت نفت مطمئن و ارزان از منطقه خاورميانه
٣) حفظ  رژيم های متحد آمريكا در برابر تهديد خارجی و آسيب داخلى

امروز كاملا روشن است كه بيگانگان به رغم حضور طولانى مدت در خليح فارس نه تنها نتوانسته اند امنيت منطقه را تامين كنند كه همواره مخل امنيت – ايجاد كننده زمينه براى رقابت تسليحاتی و افزايش هزينه هاى نظامی كشورهای منطقه و تضعيف امنيت آن‌ها  بوده اند.
مطالعه مدل هاى مختلف همكاری های امنیتی در گوشه و كنار جهان نشان مى دهد كه براى منطقه خليج فارس با ويژگى ها و مولفه هاى خاص امنيتى و ضد امنيتى   ، تنها مدلی كه پاسخگو خواهد بود ، طراحى يك نظام همكارى های امنيتى منطقه ای  بين كشورهاى منطقه و بدون دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای است و بهترين شكل اين مدل فراهم آوردن يك ساختار امنيت  منطقه ای با مشاركت شش کشور عضو شوراى همكاری خليج فارس شامل عربستان سعودى ، امارات عربى متحده ، كويت ، بحرين ، قطر و عمان به همراه ايران، عراق و مصر  مي باشد.

آنچه خلاء آن هم اکنون در همكارى های امنيتی منطقه ای  بيشتر از هر زمانى احساس مى شود ، نبود يك سازمان براى هدايت و تمركز فعاليت هاي كشورهاى منطقه در آن مى باشد كه  پيش نياز آن وجود باور لزوم  يك ساختار و ترتيبات  امنيتى در راستاى  ثبات منطقه ای است.

  دهشت افكنی (تروریسم) بلایی است كه كشورهاى منطقه هم اکنون با آن رو به برو اند و اين امر و مبارزه با آن مى تواند به عنوان يك نقطه مشترك براي همكارى های چند جانبه در قالب يك سازمان امنيت منطقه ای  تلقى شود.
 دو مسأله در منطقه موجب امكان يابی دهشت افكنان براى ظهور ، قدرت نمايی و نهايت تبديل شدن به يك تهديد جدى امنيتی براى همه ى كشورهاى منطقه شده است.
اين دو مسأله عبارتند از:
اول : حضور گسترده نيروهاى بيگانه درمنطقه چه بصورت اشغال و يا توافق شده ( اغلب كشورهاي حوزه خليج فارس ) و ساخت (القاعده- داعش و... ) و تحت حمايت قرار دادن تشكل های دهشت افكن  با هدف هاي مختلف از جمله تنظيم روابط با كشورهاى منطقه 
دوم : تقويت بد بينى و بى اعتمادی مردم منطقه به دولت‌های خود بويژه بواسطه  تكيه بيش از حد به آمريكا كه به باور استراتژيست های منطقه  مى تواند به بروز شورش ، قيام و حتى سرنگونی حكومت های منطقه بينجامد ،
 نكته حائز اهميت در هر ساخت امنيتى در منطقه ، شناخت سياست هاى آمريكا در منطقه و منافعی مى باشد كه در تعقيب آن است و در بالا به سه اصل اساسی آن که از دوره نیکسون وجود داشته، اشاره شد.
با این همه، عوامل واگرایی در منطقه خلیج فارس آنقدر زیاد است که مانع از هم‌گرایی موثر آن‌ها تاکنون حتی در چارچوب تشکل های منطقه ای مانند شورای همکاری خلیج فارس شده و حال باید دید با توجه به افزایش نفوذ چین و روسیه در منطقه، نیاز اروپا به نفت و گاز منطقه با توجه به ادامه جنگ اوکراین، عادی سازی روابط برخی کشورهای منطقه با اسرائیل، بهبود رابطه ایران با عربستان سعودی و متغیر های موثر دیگر، سیر وقایع به کدام سمت خواهد بود.
 عمده عواملی که اشاره شد تاکنون مانع هم‌گرایی کشورهای منطقه شده اند عبارتند از :  
۱. دیدگاه های امنیتی متفاوت
۲. نبود اعتماد جمعی
۳. رویکرد متفاوت نسبت به وضع حاکم بر منطقه
۴. اختلاف های ارضی و مرزی
۵. نفوذ قدرت های بزرگ فرامنطقه ای
۶. رقابت تسلیحاتی
۷. نبود الگوها و ایده های رفتاری مشترک
۸. اختلافات فرهنگی، قومی و سیاسی
مؤسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم در گزارش سالیانه اش گفته است که نظامی‌گری در خاورمیانه افزایش یافته و گواه آن غیر از جنگ‌های چند سال اخیر، افزایش ۸۷‌ درصدی واردات تسلیحات نظامی به این منطقه در پنج سال گذشته بوده است که بیش از یک‌سوم تجارت جهانی اسلحه را شامل می‌شود.
  دو دهه پیش، سال ١٣٨١، ملك عبدالله فقید پادشاه عربستان سعودی در نشست سران اتحاديه عرب در بيروت طرحی را ارائه کرد كه بموجب آن، اعراب در صورتى كه اسرائیل ، كشور فلسطينی را در كنار خود به رسميت بشناسد و از اراضى اشغال شده بعد از سال ١٩۶٧ ميلادى خارج شود و قدس را به عنوان پايتخت  دولت فلسطينی بپذيرد  ، " دولت اسراييلی " را مورد شناسايی قرار دهد .
از آن زمان و بویژه در دو  سال اخیر تحولات زیادی در ژئوپلیتیک منطقه رخ داده و اسرائیل با چند کشور حوزه خلیج فارس و عضو شورای همکاری خلیج فارس رابطه رسمی برقرار کرده و به عربستان نیز تا آن‌جا نزدیک شده است که هواپیماهای آن اجازه یافته‌ اند از آسمان عربستان تردد کنند و صحبت ها برای رابطه، کمی بیش‌تر از گذشته شنیده می شود و آمریکا در این میان فعال است.
   افزايش نفوذ و حضور آمریکا و اسرائیل در منطقه برای ایران باید تهدید محسوب شود. آنچه ایران باید با اعتماد سازی در منطقه بدنبال آن باشد، همكارى های امنيتی در چارچوب یک سازمان امنیتی دستجمعی درون منطقه ای است.

اسماعیل نصرالله زاده حق
کارشناس ارشد حقوق بین الملل
586