وقت نیوز - "ن و القلم و ما يسطرون " قسم به قلم و آن چه بدان مي نويسند.از اين آيه قرآن كريم دريافت میشود، برای خبرنگاران، روزنامه نگاران و اهل قلم افتخار بس گرانبها و بزرگی است که خداوند متعال در عظمت و شأن قلم ، سوره ای به آن اختصاص داده و به قلم آنان سوگند یاد کرده است.
به بهانه فرار رسیدن هفده مرداد، «روز خبرنگار» به پاس قدردانی از این مقام گمنام و مظلوم در این یادداشت مختصر برآنیم که به جایگاه «قلم» و رسالت اهل قلم بپردازیم.
بسیار واضح است که خبرنگار و رسانه در حقيقت امانتدار مردم در دستيابي به اطلاعات هستند و بايد اين امانت را به خوبي ادا كنند. حق مردم در جامعه اسلامي بر رسانه ها اين است كه از اخبار مفيد، لازم و منطبق با مصالح جامعه برخوردار باشند.
بر این اساس، رسانه به عنوان واسطه بين مردم و واقعيت ها و رويدادهاباید آينه وفادار رخدادهاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي باشد. بدینسان، قرآن كريم در آیه 58 سوره نساء بر اهمیت این موضوع تاکید می کند؛ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الأمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا ....، خداوند به شما دستور مي دهد كه امانت ها را به اهل آن باز گردايند. از این رو در نظام اخلاقي اسلام مردم و جامعه مورد احترامند و هيچ گاه و به هيچ قيمتي نبايد آبرو و حيثيت مردم وجه المصالحه قرار گيرد.
در عصر ارتباطات دهکده جهانی مک لوهان، كسب اطلاعات موثق و قابل اطمينان در مورد وضعيت اقتصادی، سياسى، اجتماعى و امنيتى جوامع بشری بسيار دشوار و در عين حال ضرورى و حياتى بوده که در این میان رسانه های ارتباط جمعی با توليد و توزيع مطلوب اطلاعات، نقش حیاتی در بالا بردن آگاهي هاي گوناگون و ضروري به عهده مي گيرند و جامعه را در نيل به تعالي و ترقي همه جانبه ياري مي کنند.
رسانهها به عنوان يکي از نهادهاي اجتماعي کارکردهاي متفاوتي همچون انتقال ارزش ها و ميراث فرهنگي را برعهده دارند. دنيس مک کوئيل در کتاب مقدمهاي بر نظريه رسانه هاي جمعي، ارتباط جمعي را فرآيند جامعه گستر و رسانهها را ميانجي روابط اجتماعي ميداند.
در این میان، هم اکنون فرهنگ سازي، آموزش، اطلاع رساني و ايجاد مشاركت اجتماعي عمدهترين نقش رسانه ها بیان شده است و افزون بر نقشهاي ياد شده برقراري ارتباط پويا و زنده با پيامگيران، حفظ تنوع و تازگي در توليدات فرهنگي، فكري، سياسي، اجتماعی و عرضه انديشه هاي نوين، از مهمترين نقشها و كاركردهاي وسايل ارتباط جمعي نوین است كه در صورت عدم رعايت آنها، جامعه بايد بهاي گزافي را بپردازد.
به این ترتیب ، در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۹۴۸ تاکید شده است، هر انسانی محق به آزادی عقیده و بیان است؛ و این حق شامل آزادی داشتن باور و عقیده ای بدون نگرانی از مداخله و مزاحمت، و حق جستجو، دریافت و انتشار اطلاعات و افکار از طریق هر رسانه ای بدون ملاحظات مرزی است.
به بيان روشن تر، رسانه ها به عنوان رکن چهارم، رسالت مهم و سنگین اطلاع رسانی و آگاهی دهی را در جامعه بر عهده دارند. نقد و نظارت، اطلاع رساني صادقانه و شفاف و طرح و تبادل آراء و افكار از جمله وظایف اهل قلم است.
به همين لحاظ، روشن ساختن افكار عمومي و بالا بردن سطح معلومات و دانش مردم، پيشبرد اهداف قانون اساسي، تلاش براي نفي مرزبندي هاي كاذب و تفرقه انگيز، مبارزه با مظاهر فرهنگ استعماري (اسراف، تبذير، لغو، تجمل پرستي، اشاعه فحشا و ...) و ترويج و تبليغ فرهنگ اصيل اسلامي و گسترش فضايل اخلاقي و حفظ و تحكيم سياست نه شرقي ـ نه غربي از جمله رسالت رسانه ها و به ویژه مطبوعات در کشورمان بیان شده است.
احترام به حيثيت شخصي و حريم خصوصي افراد، توجه به صحت منشاء و منبع خبر، دقت به زمان دقيق انتشار اخبار و گزارش ها، خودداري از توهين، تهمت و افترا نسبت به اشخاص، احترام به اصول ديني و معتقدات مذهبي، آداب و سنن قومي و ملي، مباني اخلاق حسنه و عفت عمومي، كوشش در راه حفظ صلح وآرامش بين المللي و همزيستي مسالمت آميز ملت ها، حفظ اسرار حرفه ای، پرهیز هر گونه گرايش به تبعيض جنسيتي، نژادي، عقيدتي و قومي، احترام به استقلال و حاكميت ملي، نظم و امنيت عمومي و همچنين آسايش، سلامت و آرامش رواني جامعه و دفاع از منافع و مصالح همگاني و حراست نهادهاي قانوني حكومت مردمي، حمايت خاص از حقوق زنان،كودكان و نوجوانان و جلب كمك به سالمندان و بيماران و نيازمندان، حفظ وحدت و يكپارچگي، خودداري از تضعيف نظام، تقويت فرهنگ عمومي و بصيرت مردم، پايبندي به قانون و توجه به خط قرمزها، انعكاس آرمان هاي ملت، حركت در مسير انقلاب، گسترش تعاليم اسلامي و تبيين خدمات جمهوري اسلامي از جمله وظايف مهم اصحاب رسانه ها محسوب مي شوند.
به طور کلی می توان گفت؛ احساس مسووليت اجتماعي، انتقاد صحيح و سازنده، دقت در انتخاب تيتر، پرهيز از نوشته هاي اختلاف انگيز و حفظ آرامش جامعه، پرهيز از شايعه پراكني، رعايت تقواي الهي، معرفي اسلام واقعي، صداقت و واقع نمايي، خبر براي همه، رعايت عدالت، حركت در مسيرخواست ملت، خدمت به مستضعفين، تربيت انسان هاي متفكر و شجاع براي دفاع از آزادي و استقلال كشور، برچيدن مراكز فحشا، اطلاع رساني صادقانه و شفاف، انتقاد اصلاحي، انصاف و سودمندي از دیگر ويژگي هاي اخلاقي اصحاب رسانه می باشد.
بنا براین، رسانه ها به عنوان يك دانشگاه و مدرسه سيّار، نقش بنگاه هدايتی مردم را بر عهده دارند. رسانهها مربي جامعه به شمار می روند و باید هدایتگر مردم باشند. كسي كه قلم به دست ميگيرد، بايد تقوا، صداقت، عفاف و انصاف نسبت به ديگران را سرلوحه فعالیت های خویش قرار دهد. گاه بر اثر رعايت نكردن عواملي چون صداقت نداشتن در فرآيند انتشارخبر، تناقض گويي، مبالغه و اغراق در فرآيند انتشار خبر، تحريف خبر، سانسور خبر، موثق نبودن خبر، عيني و واقعي نبودن خبر، بي طرف نبودن در انتشار اخبار و جذابيت نداشتن در خبررساني؛ مردم نميتوانند به خبر رسانهها اعتماد كنند.
به سخن دیگر، در نوشتن و انتقادها باید عدالت را رعايت نمود. اين همان دستور قرآن است. « فَبَشِّر عِبادِ الَّذِینَ یَستَمِعُونَ القَولَ فَیَتَّبِعُونَ اَحسَنَه». پس مژده به بندگان من، کسانی که سخنها را میشنوند و سپس نیکوترین آن را انتخاب میکنند.
باید در نظر داشت که انتقاد، مخالفت، بيان عقايد، باید به دور از هتك حرمت ها، اهانت ها، فحاشي و دشنام باشد. نقد و انتقادها نبايد به دعوا، اختلاف و كشمكش منتهي شود. نقد منصفانه و نقد پذيري متواضعانه هر دو لازم است. اما نقد و انتقادها بايد در چارچوب اصول قانون اساسي، رهنمودهاي امام (ره)، مقام معظم رهبری، انقلاب، اسلام و سياست هاي كلي نظام باشد كه در قانون اساسي معين شده است.
دراین باره، زیرسوال بردن اصل مشروعيت نظام، فاش نمودن اسرار کشور و انتشار اسناد و مسایل محرمانه، تهمت و افترا به اشخاص، بزرگنمایی مشکلات، ایجاد اختلاف بین قوا، انتشار اخبار دروغ، نا اميد کردن مردم نسبت به آينده خود، ضديت با شاخص هاي اساسي جمهوري اسلامي، اشاعه فحشا، تهمت زدن، بدگويي كردن، افشاگريهاي بيپايه و اساس نسبت به اشخاص، تخریب و هتک آبروی افراد، سرقت ادبي و انتساب اخبار و عقايد و تأليفات ديگران به خود، سخن پراكني عليه ديگران، سياه نمايي كردن، اهانت به مقامات و مسؤولان ارشد کشور، درشت كردن و برجسته كردن ضعف ها و تحريف حقیقت به عنوان چالشی فراروی اهل رسانه تلقی میشود.
این در حالی است که بارها در مطبوعات، خبرگزاری ها، پایگاه های خبری، مشاهده می کنیم که برخی رسانه ها، مطالب و موضوعاتی را انعکاس و پوشش می دهند که بعدا تکذیب می شوند. درهر حال انتظار میرود رسانه ها با احساس مسؤولیت بیشتر، ضمن رعایت این خط قرمزها، فضای امید، نشاط، برادری و دوستی را در جامعه فراهم نمایند.
بنا بر این، نباید فراموش کرد که در عصر انفجار اطاعات، دنیای ماشینی و بی ثباتی که ما زندگی می کنیم، یک خبر نادرست، دروغ و شایعه می تواند اغتشاش و اختلاف های اجتماعی را بر انگیزد یا تشدید نماید. به ویژه خبرهای نادرست یا تحریف شده ای که دارای خصوصیت جنجالی و هیجان انگیز هستند، می توانند آسیب ها و خسارت های زیادی را در عرصه های مختلف به کشور وارد آورند.
ازاین حیث، آینده حیات رسانه ها به کلام صادقانه، نگاه منصفانه و نقد مشفقانه استوار بوده و لازمه تحقق این منظور، پابندی به ارزش های اخلاقی و میثاق حقوق حرفه ای است.
از: موسی کاظم زاده
586